
(WASHINGTON/TEL AVIV/ISTANBUL, ngày 24 tháng 6, Reuters) – Theo phúc trình sơ khởi của Cơ Quan Tình Báo Quốc Phòng Hoa Kỳ (DIA), loạt oanh kích của Hoa Kỳ và Do Thái hồi cuối tuần qua không hủy diệt được chương trình nguyên tử của Iran như Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố, mà chỉ khiến tiến trình bị trì hoãn đôi ba tháng.
Ba nguồn tin am hiểu vấn đề, yêu cầu được ẩn danh, cho biết bản phúc trình do Cơ Quan Tình Báo Quốc Phòng (Defense Intelligence Agency, DIA) thực hiện. Kho uranium tinh luyện của Iran vẫn còn nguyên, và chương trình hạt nhân chỉ bị chậm lại một hoặc hai tháng. Thông tin này trái lại với những gì Trump đã nói, rằng các cuộc oanh tạc đã “xóa sổ” chương trình hạt nhân của Iran. Mà nếu chương trình hạt nhân của Iran chưa bị triệt tiêu, liệu Mỹ có tiếp tục hành động quân sự hay không?
Tòa Bạch Ốc khẳng định rằng phúc trình của DIA là “sai hoàn toàn.” Tuy vậy, trong buổi họp Hội đồng Bảo an LHQ hôm thứ Ba, chính quyền Trump cũng thừa nhận rằng đợt không kích “chỉ làm suy yếu” chứ không triệt tiêu chương trình nguyên tử Iran.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu khẳng định Israel đã loại bỏ được hiểm họa bị tiêu diệt bởi vũ khí nguyên tử sau 12 ngày giao tranh với Iran, và sẽ kiên quyết không để Iran khôi phục chương trình này.
“Chúng tôi đã loại bỏ hai mối đe dọa sinh tồn trước mắt – mối đe dọa bị tiêu diệt bởi vũ khí nguyên tử và mối đe dọa từ 20,000 phi đạn đạn đạo,” ông phát biểu trong một đoạn clip từ văn phòng Thủ tướng.
Vào ngày 13 tháng 6, Israel bất ngờ phát động một chiến dịch không kích quy mô lớn, nhắm vào các cơ sở hạt nhân mà Tel Aviv cáo buộc là nơi Iran đang chế tạo bom nguyên tử. Trong đợt tấn công này, nhiều sĩ quan cao cấp của Iran đã thiệt mạng, khiến nước này phải chịu tổn thất nặng nề nhất kể từ thập niên 1980.
Iran luôn khẳng định chương trình làm giàu uranium của mình chỉ nhằm mục đích phục vụ dân sự, và phủ nhận mọi cáo buộc về việc phát triển vũ khí nguyên tử. Để đáp trả, Tehran đã phóng hàng loạt phi đạn vào các thành phố của Israel.
Vào sáng thứ Ba (24/6), cả Iran và Israel đều ngầm cho thấy giao tranh trên không đã dừng lại – ít nhất là tạm thời – sau khi Trump mắng chửi cả hai vì không tuân thủ lệnh ngừng bắn mà ông đưa ra từ 5 giờ sáng (giờ GMT).
Lúc 8 giờ tối, giờ địa phương (17:00 GMT), quân đội Israel gỡ bỏ lệnh hạn chế trên toàn quốc. Phi trường quốc tế Ben Gurion (gần Tel Aviv) cũng được mở cửa trở lại. Trong khi đó, hãng tin Nournews cho biết Iran cũng sẽ mở lại không phận.
Theo thông tấn xã IRNA, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian cho biết Iran đã chấm dứt chiến tranh thành công, gọi đó là một “chiến thắng vĩ đại.” Ông cũng nói với Thái tử Saudi Mohammed bin Salman rằng Tehran sẵn sàng giải quyết những bất đồng với Hoa Kỳ.
Theo một viên chức Tòa Bạch Ốc, Trump đã đàm phán trực tiếp với ông Netanyahu để đạt được thỏa thuận ngừng bắn, trong khi các thành viên khác trong chính quyền tiếp xúc với phía Iran. Còn Thủ tướng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman Al Thani, thì gọi điện cho giới chức Iran và thuyết phục họ đồng ý với thỏa thuận.
Phải mất hàng giờ sau đó, cả Israel và Iran mới lên tiếng xác nhận rằng họ đã đồng ý ngừng bắn. Tuy nhiên, hai bên lại quay sang tố cáo lẫn nhau là đã vi phạm thỏa thuận (có thể thấy sẽ khó mà hòa hoãn lâu dài được).
Tổng thống Trump đã lên tiếng trách móc cả hai phía, nhưng đặc biệt “nặng lời” với Israel. Ông yêu cầu quốc gia đồng minh này “bình tĩnh lại ngay.” Sau đó, Trump khoe nhờ có ông, Israel đã chịu ngừng kế hoạch không kích.
Bộ trưởng Quốc phòng Israel Israel Katz cho biết đã nói với Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth rằng Israel sẽ tuân thủ lệnh ngừng bắn nếu Iran cũng làm như vậy. Theo truyền thông nhà nước Iran, Tổng thống Pezeshkian của Iran cũng tuyên bố tương tự.
Tuy nhiên, việc hai nước có thể giữ được thỏa thuận này hay không vẫn là một dấu hỏi lớn, bởi lòng tin giữa họ vốn đã rạn nứt từ lâu. Dù vậy, việc Trump có thể đứng ra làm trung gian hòa giải thành công lần này cho thấy Washington vẫn chưa mất đi ảnh hưởng của mình tại khu vực Trung Đông.
Tướng Eyal Zamir, Tổng Tham Mưu Trưởng Quân Đội Israel, nhấn mạnh rằng cuộc xung đột đã xong một giai đoạn quan trọng, nhưng chiến dịch chống Iran vẫn chưa kết thúc. Quân đội Israel sẽ chuyển trọng tâm trở lại Dải Gaza, nơi các lực lượng Hamas do Iran hậu thuẫn vẫn đang hoạt động mạnh.
Phía Tehran cũng cảnh báo Israel và Hoa Kỳ nên “rút ra bài học” từ những “đòn đáp trả chí mạng” mà họ đã tung ra trong cuộc chiến vừa qua. Iran cho biết có 610 người thiệt mạng và 4,746 người bị thương trong các cuộc không kích của Israel. Trong khi đó, Iran đã đáp trả bằng một loạt phi đạn khiến 28 người thiệt mạng tại Israel. Đây là lần đầu tiên hệ thống phòng thủ của Israel bị xuyên thủng bởi số lượng lớn phi đạn từ Iran.
Ngay sau thông tin ngừng bắn, giá dầu thế giới giảm mạnh còn các thị trường tài chánh toàn cầu cũng dần khởi sắc, cho thấy sự yên tâm phần nào của giới đầu tư trước cơ nguy khủng hoảng năng lượng từ Vùng Vịnh.
Từ sáng sớm, Trump đã lớn tiếng chửi mắng Israel vì đã “xả đạn ồ ạt” chỉ vài giờ sau khi đồng ý lệnh ngừng bắn mà ông đứng ra làm trung gian.
“Tôi phải khiến Israel bình tĩnh lại liền,” Trump nói với báo giới. “Iran và Israel đã đánh nhau lâu và hăng đến mức họ không còn biết mình đang làm cái quái gì nữa.”
Văn phòng Thủ tướng Netanyahu xác nhận Israel đã oanh kích một trạm radar gần Tehran, và là để đáp trả các phi đạn mà Iran phóng đi khoảng ba tiếng rưỡi sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Tuy nhiên, phía Israel không nói rõ liệu cuộc không kích diễn ra trước hay sau cuộc nói chuyện giữa hai bên.
Iran bác bỏ cáo buộc tấn công trước, và đổ lỗi tại phía Israel vẫn nã đạn trong vòng một tiếng rưỡi sau khi có lệnh ngừng bắn.
Bất chấp những tranh cãi và thiệt hại nặng nề, người dân ở cả hai quốc gia đều thấy nhẹ nhõm.
Tại Iran, anh Reza Sharifi (38 tuổi), trở về Tehran sau khi lánh nạn ở thành phố Rasht bên bờ biển Caspi, cho biết: “Ai đứng ra làm trung gian hay thỏa thuận xảy ra như thế nào không quan trọng. Chiến tranh đã kết thúc. Đáng lý nó không nên xảy ra ngay từ đầu.”
Còn ở Israel, anh Arik Daimant, một kỹ sư phần mềm ở Tel Aviv, chia sẻ: “Tiếc là mọi chuyện đã quá trễ đối với tôi và gia đình tôi, vì căn nhà của chúng tôi đã bị phá hủy hoàn toàn trong cuộc oanh tạc hôm Chủ Nhật. Nhưng như người ta thường nói, ‘thà muộn còn hơn không’, và tôi hy vọng lệnh ngừng bắn này sẽ là một khởi đầu mới.”