Chuyện <"xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />
Ngược với cảm quan của nhiều người, tình hình đang có chuyển biến khiến Hoa Kỳ có thể sớm rút quân - một phần lớn - ra khỏi
Có bốn biến cố đáng chú ý trong thời gian qua. Thứ nhất là các phe phái tại
Đâu là những yếu tố hợp lý có thể giải thích cục diện này"
Về phía Hoa Kỳ
Sau vụ khủng bố 9-11, Hoa Kỳ cần minh chứng ý chí diệt trừ khủng bố và vừa tấn công cơ sở của Al-Qaeda tại Afghanistan, chính quyền Bush đã nhắm vào một mục tiêu rộng lớn hơn khi chuẩn bị mở chiến dịch Iraq.
Hoa Kỳ vào Iraq lật đổ một chế độ nguy hiểm để cải tạo lại một xã hội Hồi giáo (mục tiêu diệt trừ khủng bố từ gốc) đồng thời tăng cường ảnh hưởng trong một khu vực sinh tử của cả thế giới Hồi giáo (mục tiêu an ninh chiến lược).
Sai lầm lớn nhất của chính quyền Bush là đã lật đổ chế độ Saddam Hussein mà không chuẩn bị lực lượng bình định hay ổn định xã hội sau khi hệ thống cai trị của Saddam tan rã. Không chỉ Tổng trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld mới có trách nhiệm về sai lầm này mà cả chính quyền và nhất là ông Bush cũng đáng trách. Quân đội Saddam bị tan rã quá nhanh có thể là một nguyên nhân gây ra tinh thần chủ quan ban đầu.
Kết quả là Hoa Kỳ lâm chiếm chống lại ba phe Sunni (tàn dư của Saddam, phe quốc gia chống Mỹ và phe ủng hộ khủng bố ngoại nhập) và phải ứng phó với đòn phép chính trị lẫn bạo động của phe Shia. Sau ba năm lâm chiến, mục tiêu cải tạo xã hội Iraq để xây dựng nền móng dân chủ coi như chưa đạt được, nhưng Hoa Kỳ vẫn cố thiết lập những cơ chế chính trị cho một xứ Iraq đa nguyên mà chưa đồng thuận. Mục tiêu thứ hai là dùng Iraq như một hậu cứ trấn áp toàn khu vực Trung Đông cũng chưa đạt được, ngược lại, Iraq trở thành tụ điểm thu hút mọi phản ứng chống Mỹ trong toàn vùng.
Tuy nhiên, nhìn từ vụ khủng bố 9-11, chiến dịch Iraq có đạt một kết quả "tiêu cực", là chặn được đà bành trướng của Al-Qaeda và bảo vệ được sự tồn tại của các chế độ Hồi giáo ôn hòa trong khu vực.
Nếu chính quyền Bush áp dụng đề nghị của cựu Ngoại trưởng Colin Powell - là lật đổ chế độ Saddam rồi rút quân chứ không ở lại xây dựng dân chủ để bị sa lầy như hiện nay với hàng trăm vấn đề chính trị quá phức tạp - Hoa Kỳ đã thực sự tạo ra một môi trường lý tưởng cho quân khủng bố. Thay vì là tụ điểm chống
Cho nên, người ta không thể đơn giản nói về chuyện đúng sai hay thắng bại của chính quyền Bush tại
Trước mắt thì Hoa Kỳ phải ghìm hơn 10 vạn quân tại Iraq và không thể ứng phó với một vụ khủng hoảng hay một cuộc chiến khác trong khi dân Mỹ bắt đầu hoài nghi và chán nản với chuyện Iraq khiến ông Bush mất dần hậu thuẫn, ngay trong đảng Cộng hòa.
Muốn dứt điểm, Hoa Kỳ phải đổ thêm quân, là điều bất khả về chính trị. Nếu không, chính quyền Bush phải rút củi dưới nồi để
Hoa Kỳ cần phải hiện diện tại đây vì một lý do an ninh chiến lược: không cho
Vì vậy, Hoa Kỳ phải san xẻ gánh nặng bảo an qua các đơn vị Iraq - huấn luyện cảnh sát và quân đội - cho một chính quyền đang thành hình, sau đó mới dàn xếp với chính quyền này về các căn cứ quân sự cho tương lai. Việc hai Tổng trưởng Rice và Rumsfled qua
Then chốt ở đây là làm sao đạt một số kết quả kiểm chứng được trước kỳ bầu cử tại Mỹ để đảng Cộng hòa còn giữ được đa số, ít ra tại Hạ viện, hầu Quốc hội Mỹ không tái diễn thành tích đã từng thấy tại Việt Nam: đang khi Mỹ phải thương thảo thì Quốc hội cắt đứt quân viện để cột tay Hành pháp.
Quốc hội Mỹ không có giải pháp nào khá hơn nhưng có khả năng chặn đứng chiến dịch
Bây giờ, ta mới nói về phía
Về phe Sunni
Trước đây, từ 2003 đến giữa năm 2005, phe Sunni chiếm thế thượng phong dù chỉ có 20% dân số. Họ nuôi quân khủng bố (Thánh chiến và Al-Qaeda) và phiến looạn (đảng Baath của Saddam và phe quốc gia chống Mỹ) để phá hoại kế hoạch bình định của chính quyền Bush. Sai lầm của Hoa Kỳ là giải tán quân đội và lực lượng Baath khiến họ đứng về phe chống Mỹ, hoặc trở thành thổ phỉ, cướp bóc và bắt cóc để tống tiền.
Sau trận Fallujah năm 2004, Hoa Kỳ hiểu ra sự thể và vừa đánh vừa đàm trong khi dựa trên thế lực Shiite làm đòn bảy.
Các lãnh tụ Sunni đều hiểu rằng nếu chia ba xứ sở, họ sẽ lãnh… miền Trung, không có dầu khí, nhường lại hai khu vực có trữ lượng dầu rất cao cho phe Kurd ở phương Bắc và Shia ở miền Nam. Họ dùng quân Thánh chiến Jihad làm đòn bẩy và tấn công phe Shia để giành lại ưu thế đã có dưới thời Saddam và nay đã mất. Trong khi ấy, họ muốn chứng minh với Hoa Kỳ rằng họ không liên hệ gì với Al-Qaeda và có thể là lực lượng kiềm chế được quân khủng bố.
Mục tiêu của họ là tham gia vào chính quyền Iraq và có phần trong việc khai thác tài nguyên dầu khí, và vừa phá hoại việc bình định của Hoa Kỳ họ lại vừa muốn Hoa Kỳ phải có mặt dể họ khỏi bị phe Shia đa số tiêu diệt, hoặc để Iran khỏi khống chế toàn cõi Iraq.
Là đối thủ của Hoa Kỳ, họ có những mục tiêu tương đồng với Hoa Kỳ và cuối cùng đã tham gia bầu cử và nay đang hiện hữu trong chính quyền mới.
Về phe Kurd
Dân Kurd muốn được độc lập nhưng biết rằng đấy là giấc mơ. Cộng đồng Kurd mà độc lập thì dân Kurd tại
Ngược lại, trong chính quyền
Không đòi độc lập, họ đòi thêm quyền tự trị và gặp trở ngại với hai phe Sunni và Shia tại Iraq lẫn sự phá hoại của các nước lân bang như Syria, Turkey và nhất là Tehran. Vì vậy, phe Kurd đành bọc xuôi theo nước cờ của Hoa Kỳ nhưng cũng biết rằng nếu cần thỏa hiệp với
Mặt khác, phe Kurd cũng còn một ưu thế là sinh hoạt trên các túi dầu lớn tại miền Bắc và phải đấu tranh chống lại các đòi hỏi chia phần của phe Sunni. Còn có phần để chia là còn có hy vọng thỏa thuận. Cho nên thà là đạt thắng lợi dù chưa dứt khoát ngay trong hiện tại còn hơn là chẳng được gì. Với thế mạnh về chính trị trong nội các
Về phe Shia
Trong ba cộng đồng cấu thành xứ
Trong giai đoạn đầu, khi phe Sunni nổi loạn, các lãnh tụ Shiite đã sát cánh với Mỹ để đẩy lui thế lực Sunnite và mong rằng các lãnh tụ Sunni mà cực đoan tẩy chay bầu cử thì họ sẽ đặt mục tiêu hoàn toàn kiểm soát chính quyền Baghdad. Nhưng, phe Sunni không dại và xua dân đi bầu vào tháng 12 năm 2005 để rồi tham gia chính quyền. Từ đấy, Hoa Kỳ hết cần cái gậy Shia để bẩy các lãnh tụ Sunni vào bàn hội nghị, và gây phản ứng khó chịu của các lãnh tụ Shiite lẫn các Giáo chủ tại Tehran.
Bây giờ, các lãnh tụ Shiite phải chấp nhận một thực tế kém vui là mình chỉ chiếm thế mạnh ở bên trong chứ không thể khống chế được chính quyền tại
Dù sao, trên căn bản quyền lợi, phe Shia vẫn không muốn có nội chiến, không chấp nhận quân khủng bố xưng danh Thánh chiến mà chỉ đòi hỏi tối đa trong cơ chế chính trị tương lai trong khi vẫn ý thức được là giứt giây thì sẽ động rừng.
Và trong thâm thâm, nhiều lãnh tụ Shia cũng chẳng muốn mình sẽ là quân cờ cho các đồng đạo ở
Về phần
Các giáo chủ Hồi giáo cực đoan của Iran đã muốn giương cao lá cờ chống Mỹ từ 1979 để thành bá chủ trong thế giới Hồi giáo. Vì vậy, họ không mấy có thiện cảm với Al-Qaeda, một lực lượng khủng bố theo hệ phái khác và còn chơi trội với đòn khủng bố 9-11.
Mục tiêu của
Hoa Kỳ càng lúng túng với cuộc nổi loạn của phe Sunni thì Iran càng có lợi vì Mỹ bị suy yếu, phải dựa vào cộng đồng Shiite tại Iraq và có khi tháo chạy. Nhưng, đồng thời, nếu phe Sunni lại quá mạnh và nổi loạn liên tục thì việc
Tựu trung thì kịch bản tồi tệ nhất cho
Thứ nhất, Tổng thống Bush lại lỳ hơn mọi tính toán của
Trước sự thể kém vui ấy, các Giáo chủ
Họ không thể biến
Muốn đạt mục tiêu ấy, họ phải can thiệp vào chuyện Iraq qua các vụ thương thảo ngầm với Mỹ để thứ nhất, quân đội Iraq trong tương lai chỉ có khả năng bảo an và phòng thủ, không có khả năng tấn công Iran, thứ hai, phe Shia vẫn có thế mạnh trong chính quyền Baghdad, thứ ba, phe Kurd không thể bành trướng để thu hút cả dân Kurd tại Iran, và sau cùng, Hoa Kỳ không vĩnh viễn hiện diện tại Iraq. Đạt được bốn kết quả ấy thì
Chuyện hù họa
Tổng kết
Sau khi điểm qua tình hình của ngần ấy phe liên hệ, người ta thấy rằng thời cơ ngày hôm nay có thể dẫn tới một giải pháp lâm thời cho
Chính quyền Bush vẫn còn khả năng gián chỉ (can gián bằng sứcmạnh) để một chính quyền liên hiệp phải thành hình tại
Sau đấy, Hoa Kỳ sẽ đồn quân tại các căn cứ quân sự ở
Điều bất trắc ở đây là ngần ấy lực lượng liên hệ đều không thể thống nhất quan điểm ngay trong nội bộ, kể cả Hoa Kỳ, với một chính quyền đang suy yếu và một Quốc hội rất mạnh và không biết mình muốn gì với sức mạnh ấy.
Điều bất trắc ấy có thể khiến Mỹ không triệt thoái được trong thế mạnh và Al Qaeda sẽ nhân cơ hội mở rộng hoạt động ra toàn khu vực sau khi đã bị đẩy vào thế thủ tại