Tài liệu mật đưa ra khỏi Trung quốc đã cho thấy sự xung đột ngay trong hàng ngũ đảng Cộng sản của Trung quốc vào thời gian của năm 1989, năm có vụ tàn sát tại quảng trường Thiên An Môn tại Bắc Kinh. Tài liệu này cho thấy các nhà cầm đầu Trung quốc đã hoảng sợ là họ sẽ bị dân Trung quốc lật đổ bằng phong trào tổng nổi dậy cho nền dân chủ.
“Tình trạng bát nháo này mỗi ngày mỗi tệ hơn. Nếu còn tiếp tục, cuối cùng tất cả chúng ta đều vào nhà giam,” theo như lời của Đặng Tiểu Bình đã nói ra, lời nói này đã được đưa ra trong một văn thư đọc trước cuộc họp cao cấp vào ngày 13 Tháng Năm của năm đó.
Vẻ ngoài của tài liệu cho thấy Bắc Kinh đang bị bối rối, không phải chỉ vì Chủ Tịch Giang Trạch Dân xuất hiện trên tài liệu này như một người có tham vọng để nắm quyền hành và hạ lệnh để giết những người dân thường của Trung quốc.
Tài liệu cho thấy họ Giang đã được các đảng viên già đang hoảng sợ, vội vã cho họ Giang nắm chức Tổng Bí Thư của đảng Cộng sản Trung quốc. Các đảng viên già này đã phá lệ của đảng và khẩn trương đưa người vào cầm quyền để thế cho các mạng già.
Vai trò cũng như nội dung của tài liệu lọt ra khỏi Trung quốc chắc chắn đã được bàn thảo rộng rãi vào cuối tuần này trên các Websites và trên các E-mails bằng Hoa ngữ và Anh ngữ.
Người ta cũng không biết chắc có phải tài liệu mật này tung ra có hậu ý muốn đánh phá Giang Trạch Dân hay không.
Thủ tướng Lý Bằng đã bị các nhà hoạt động cho Dân chủ sỉ vả thậm tệ trong vai trò cho đàn áp, Lý Bằng được mô tả như một người cho rằng sự đòi hỏi “Bầu cử tự do” của các sinh viên và thanh niên là chuyện vô lý và đã cho quân đội đàn áp thẳng tay.
Nhưng bối cảnh lịch sử quan trọng của tài liệu này là tất cả sự thực đã lòi ra ngoài ánh sáng. Sự bí ẩn trong tài liệu gồm có các biên bản, các văn thư của các buổi họp giữa Đặng Tiểu Bình với các phụ tá, các báo cáo của công an và an ninh quân đội, các hồ sơ lưu của quân đội và các cú điện thoại gọi quân đội được ghi lại.
Đối với các nhà quan sát của Tây phương và người dân thường của Trung quốc, thực chất của tài liệu này đã được một học giả cho nó chỉ là một sự thoáng hiện về mặt tối bên kia của mặt trăng mà thôi. Tài liệu này đã được một giới chức vô danh của đảng nằm trong một phe bất mãn nào đó tại Bắc Kinh đưa ra để thúc đẩy một sự cải tổ chính trị.
Người vô danh này đã giao bản văn bằng Hoa ngữ cho hai nhà Trung Hoa học (Sinologists), Andrew Nathan của đại học Columbia và Perry Link của đại học Princeton. Các bản dịch của tài liệu này có thể tìm thấy trong cuốn sách có tên là “The Tianmen Papers” (Thiên An Môn Thư Văn).
Cả hai nhà Hoa ngữ học thoạt đầu đã hoài nghi về chứng cớ của tài liệu này, nhưng sau khi tiếp xúc bằng cách mở ra các cuộc đàm thoại rộng rãi với giới chức này để tìm hiểu cho rõ. Cuộc nghiên cứu qua các cuộc đàm luận đã được chứng minh rằng các chất liệu trong tài liệu này là có sự thực. Một hình ảnh nổi bật trong tài liệu là có hai phe đang cầm quyền cả tỷ dân với nhiều vấn đề năm 1989. Một phe được dựng lên bằng cuộc cách mạng bằng cách tắm máu dân Trung quốc và đã đoạt được quyền hành nhờ vào cuộc nội chiến, phe này đã hoảng sợ và lo mất quyền hành. Nỗi xúc cảm của phe này được thể hiện qua lời nói của Wang Zhen, một đảng viên già, Wang Zhen đã tuyên bố trước đám thanh niên ngay tại quảng trường: “Chúng mày thực sự đòi hỏi cái đó … Tao sẽ cho thẳng tay.”
Phe khác gồm có những lãnh tụ có tuổi đảng chưa được nhiều, phe này tranh thủ mong làm người kế vị để đưa Trung quốc vào việc cải tổ chính trị. Đảng viên có quyền thế mạnh nhất lúc đó là Lý Bằng, một nhân vật đã làm các đảng viên lão thành hoảng sơ.ï Lý Bằng đã tung ra khá nhiều lần về đường lối phải theo tập thể hay theo khối quần chúng, đường lối này có thể ăn tươi, nuốt sống các đảng viên già và bảo thủ.
Một văn thư có ghi họ Lý gặp mặt họ Đặng ngày 17 Tháng năm 1989 và đã cảnh cáo họ Đặng: “Mũi giáo đã chĩa vào đồng chí và những đồng chí khác nằm trong thế hệ ngày xưa của những con người cách mạng vô sản.”
Con người cách mạng vô sản là con người chịu đầu hàng trước giai cấp vô sản và tuyệt đối trung thành với đảng cộng sản. Người bị mất chức bí thư đảng là Zhao Ziyang (Triệu Tử Dương), người đã đứng ra nói chuyện với các sinh viên và phản đối việc tấn công của quân đội vào đám sinh viên không võ trang. Đã bị họ Đặng cho thanh trừng trước khi vụ tàn sát xẩy ra, Zhao Ziyang hiện nay vẫn còn sống và ở ngay Bắc Kinh. Họ Zhao bị quản thúc tại gia cả trên chục năm , sức khỏe hiện nay không mấy gì tốt.
Tài liệu lọt ra khỏi Trung quốc, không phải là việc trùng hợp trước khi việc lãnh đạo Trung quốc nêu quan trọng cho thay đổi sau năm 2002, khi họ Giang bước xuống khỏi những chức vụ chính thức. Tài liệu cũng đưa ra câu hỏi, như họ Giang và các đồng chí của họ Giang đã làm người ta ghê tởm hơn những người khác, tại sao Trung quốc đã đến tới khúc rẽ lịch sử năm 1989, sau đó không trở lại nữa"
Sau khi đè bẹp phong trào dân chủ, họ Giang đã ngự trị được nhờ kinh tế tăng trưởng và sự bế tắc về chính trị, cho bành trướng tự do cá thể đi cùng với những việc đàn áp theo mặt chính trị. Bàn tay của đảng Cộng sản Trung quốc vẫn tuyệt đối xiết chặt lấy quyền hành.
Tài liệu này cho thấy, họ Đặng chết năm 1997, họ Đặng đã tỏ ra có thái độ oai quyền của những nhà cầm đầu Trung quốc tân tiến hướng vào đại đa số quân chúng hay tập thể, những nhà cầm đầâu này bao giờ cũngï tuyên bố là người đại diện và là người cộng sản cấm kỵ hiểu theo nghĩa “cải tổ” hay “đổi mới.”
“Chúng tôi không bị xỏ mũi,” theo như lời nói của họ Đặng. “Chúng tôi không cho phép dân chúng biểu tình bất cứ khi nào họ muốn. Nếu dân chúng biểu tình 365 ngày cho cả nguyên một năm và không muốn làm việc gì khác nữa, cải tổ hay cởi mở gì đó chẳng đi tới đâu.”
Nói rõ ràng cho dễ hiểu, chiếc xe đang chạy, chiếc ghế của bác tài không ai có quyền giành, muốn đổi tài xế phải để đảng chọn người.