Theo bản tin tổng hợp của tạp chí The Economist, hôm nay, bất chấp đe dọa từ Trung Quốc, cử tri đài loan đã chọn Ông Lại Thanh Đức (Lai ching-te) của Đảng Dân Tiến (DPP) làm tổng thống mới của họ vào ngày 13 tháng 1, mở ra nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có cho đảng hiện đang cầm quyền, ủng hộ độc lập. Đây là cuộc bầu cử then chốt quyết định cách đối phó của hòn đảo dân chủ này trước các mối đe dọa của Trung Quốc trong bốn năm tới trong bối cảnh cạnh tranh âm ỉ giữa hai siêu cường quốc Trung Quốc và Hoa Kỳ.
“Đài Loan đang nói với cả thế giới rằng giữa dân chủ và chủ nghĩa độc tài, chúng tôi chọn đứng về phía dân chủ,” tổng thống thắng cử, ông Lại nói trong cuộc mít tinh chiến thắng trong đêm bầu cử. Chiến thắng của ông là dấu hiệu cho thấy cử tri Đài Loan muốn tiếp tục đi theo con đường do tổng thống đương nhiệm Thái Anh Văn đặt ra là khẳng định vị thế của Đài Loan là một quốc gia dân chủ, có chủ quyền—“Đài Loan của thế giới”, như bà Tsai thường nói, thay vì Đài Loan của Trung Quốc. Lập trường đó khiến Trung Quốc tức giận, vì ngược với lời tuyên bố Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình. Tập Cận Bình, gần đây gọi việc thống nhất với Đài Loan là “điều tất yếu lịch sử”. Các quan chức Trung Quốc đã cố gắng đe dọa cử tri Đài Loan bằng cách gọi cuộc bầu cử này là sự lựa chọn giữa “chiến tranh và hòa bình, thịnh vượng và suy tàn”, đồng thời tố cáo DPP là những kẻ ly khai.
Những lời đe dọa đó không ngăn cản được cử tri Đài Loan. Khoảng 70% đã đi bỏ phiếu vào một ngày Thứ Bảy trời trong xanh ấm áp. Hầu hết người dân Đài Loan không ủng hộ việc thống nhất hay độc lập ngay lập tức mà ủng hộ hiện trạng độc lập trên thực tế. Tuy nhiên, các cử tri vẫn bị chia rẽ về cách tốt nhất để bảo vệ hiện trạng đó. Ông Lại giành chiến thắng với 40% phiếu bầu, hứa hẹn sẽ tiếp tục con đường cứng rắn của Đảng Dân Tiến mà không ảnh hưởng đến chủ quyền của Đài Loan. Ông nói trong bài phát biểu chiến thắng: “Trên cơ sở lợi ích đôi đằng và phẩm giá, tôi sẽ thay thế sự ngăn chặn bằng trao đổi và đối đầu bằng đối thoại”. Ông nói thêm: “Tuy nhiên, trước những lời đe dọa bằng lời nói và quân sự của Trung Quốc, tôi quyết tâm bảo vệ Đài Loan”.
Đảng Quốc Dân Đảng đối lập Trung Quốc, hay KMT, ít tin cậy vào Mỹ hơn, và thúc đẩy đối thoại thân thiện và hợp tác thương mại với Trung Quốc, dựa trên việc cùng nhau từ chối độc lập cho Đài Loan, như một cách để giảm bớt căng thẳng. Ứng cử viên của đảng này, Hou Yu-ih, đứng thứ hai với 1/3 số phiếu bầu.
Đối thủ thứ ba, Ko Wen-je, của đảng mới, Đảng Nhân Dân Đài Loan , TPP, đã giành được 26% số phiếu bầu đáng kể. Cương lĩnh của ông Ko Wen-je tập trung vào các vấn đề trong nước như nhà ở và tiền lương hơn là vào Trung Quốc. Điều này đã lấy được lòng cử tri trẻ.
Đảng Dân Tiến DPP cũng mất đa số phiếu trong quốc hội Đài Loan, hiện đang bị chia rẽ giữa cả ba đảng, trong đó các nhà lập pháp của TPP là thiểu số phiếu quyết định. Điều này có thể đồng nghĩa với sự bế tắc trong các vấn đề quan trọng như quốc phòng và thương mại xuyên eo biển. Lần cuối cùng Đài Loan có quốc hội và cơ quan điều hành bị chia rẽ là dưới sự lãnh đạo của Chen Shui-bian, tổng thống từ năm 2000 đến năm 2008. Quốc hội do Quốc Dân Đảng chiếm đa số hồi đó đã hơn 60 lần chặn đề xuất ngân sách quân sự của ông Chen, buộc ông phải giảm chi tiêu quốc phòng từ đề xuất từ 19,6 tỷ USD năm 2004 xuống 320 triệu USD khi ngân sách của ông cuối cùng được thông qua vào năm 2007. Các nhà lập pháp đối lập cũng có thể chặn ngân sách quân sự của ông Lai như thế.
Trung Quốc không hài lòng với kết quả này, Chen Binhua, phát ngôn viên chính phủ Trung Quốc đã đưa ra tuyên bố kết quả bầu cử cho thấy DPP “không đại diện cho dư luận chính thống” và rằng Trung Quốc vẫn quyết tâm “thống nhất đất nước”.
Kể từ khi bà Thái lên nắm quyền cách đây 8 năm, Trung Quốc đã cắt đứt liên lạc với chính quyền Đài Loan, ngăn chặn các chuyến du lịch độc lập của người Trung Quốc tới Đài Loan và tăng cường áp lực quân sự lên hòn đảo này. Đáng nhớ nhất là việc Trung Quốc đã phóng tên lửa qua Đài Loan và thực hiện một cuộc phong tỏa giả xung quanh hòn đảo chính vào tháng 8 năm 2022 sau chuyến thăm của bà Nancy Pelosi, Chủ tịch Hạ viện Mỹ. Máy bay chiến đấu của Trung Quốc bay qua eo biển Đài Loan gần như mỗi ngày, thường xuyên vượt qua đường trung tuyến, ranh giới trên thực tế giữa hai bên. Trung Quốc cũng đã thả khinh khí cầu bay qua hòn đảo và thu hồi một số chính sách thương mại ưu đãi đối với hàng nhập khẩu của Đài Loan trong những tuần trước cuộc bỏ phiếu.
Ông Lai trước đây nổi tiếng là người thẳng thắn hơn bà Thái về vấn đề độc lập của Đài Loan. Nhưng trong chiến dịch tranh cử, ông hứa sẽ tiếp tục đi theo con đường ôn hòa, tránh những hành động đột ngột như tuyên bố độc lập (Đài Loan đã độc lập và do đó không cần phải tuyên bố điều đó, các nhà lãnh đạo của DPP hiện nay nói như thế). Người cùng tranh cử của ông, Hsiao Bi-khim, cựu đại diện của Đài Loan tại Mỹ và hiện là phó tổng thống đắc cử, cũng được Washington tin cậy và biết đến như một người bảo vệ vững chắc nhưng cẩn thận cho nền dân chủ của Đài Loan. Đó là điều không mấy yên tâm đối với Đảng Cộng Sản Trung Quốc. Vào ngày 10 tháng 1, ông Chen nói ông Lai chắc chắn sẽ thúc đẩy “hoạt động ly khai” và sẽ tạo ra “tình huống nguy hiểm với gió lớn và sóng khẩn cấp” ở eo biển Đài Loan.
Ngoài tuyên bố vào ngày bầu cử, Trung Quốc chưa phản hồi ngay lập tức về kết quả này. Nhưng với tất cả những phá nhiễu mà các quan chức Trung Quốc đã gây ra đối với ông Lai, có khả năng Trung Quốc sẽ triển khai hành động quân sự mang tính biểu tượng nào đó. Điều có thể sớm xảy ra: Mỹ có kế hoạch cử một phái đoàn không chính thức gồm các cựu quan chức cấp cao đến gặp tổng thống mới ngay sau cuộc bầu cử. Một quan chức cấp cao của chính quyền Biden cho biết điều này không có gì mới. Nhà Trắng đã cử các phái đoàn tương tự tới Đài Loan sau bầu cử kể từ năm 2000 và mục đích của họ là giúp giữ ổn định quan hệ giữa hai bờ eo biển. Nhưng Trung Quốc có thể lợi dụng chuyến thăm này như một cái cớ để gây rắc rối.
Một điểm khác có thể xảy ra là ngày 20 tháng 5, ngày nhậm chức của Đài Loan. Ông Lai từng gây tranh cãi trong chiến dịch tranh cử của mình khi nói rằng ông hy vọng một ngày nào đó sẽ thấy một tổng thống Đài Loan bước vào Nhà Trắng. Các quan chức Mỹ sẽ lo lắng về việc liệu ông có thể nói bất cứ điều gì khác với tiền lệ trong bài phát biểu nhậm chức hay không. Trong khi đó, Trung Quốc sẽ muốn làm cho công dân Đài Loan cảm thấy rằng họ đã tiến vào vùng nguy hiểm hơn khi đã bầu ông Lai. Bắc Kinh đã thất bại trong việc dọa nạt cử tri Đài Loan từ bỏ Đảng Dân Tiến DPP, bây giờ sẽ cố gắng làm cho họ hối hận.
VB