Trang The Conversation đã tổng hợp từ 3 bài viết của các học giả để đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi: Tội ác chiến tranh là gì? và tại sao khó có khả năng Putin bị đưa ra tòa quốc tế? (Nguồn: pixabay.com)
Đầu tháng 4 năm 202, quân lính Nga rút khỏi Kyiv và thị trấn Bucha gần đó, để lại nỗi ám ảnh kinh hoàng cho cả thế giới. Lực lượng Ukraine đã tìm thấy thi thể của ít nhất 410 thường dân - trong số đó có những người tay chân vẫn còn bị trói sau lưng và bị bắn vào đầu. Kinh hoàng hơn, có những phụ nữ đã bị hãm hiếp và thiêu, và những đứa trẻ cũng chẳng được tha.
Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã gọi Putin là “tội phạm chiến tranh”, nhưng không gọi vụ thảm sát Bucha là tội ác diệt chủng. Tuy nhiên, vào ngày 3 tháng 4 năm 2022, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy nói rằng những người thiệt mạng là nạn nhân của chế độ diệt chủng - “sự diệt chủng của cả một quốc gia và người dân.”
Theo luật quốc tế, mặc dù tội ác chiến tranh (War crimes) và tội ác diệt chủng (Genocide) đôi khi xảy ra cùng lúc, nhưng vẫn có khác biệt giữa 2 cái. Trang The Conversation đã tổng hợp từ 3 bài viết của các học giả để đi sâu vào câu hỏi phức tạp: Điều gì cấu thành tội ác chiến tranh? và tại sao Putin khó mà bị truy tố?
1. Tội ác chiến tranh (War crimes) là gì?
Tội ác chiến tranh thuộc lĩnh vực rộng lớn của luật pháp quốc tế, dựa trên các thỏa thuận giữa các quốc gia về chiến tranh và hòa bình. Rất hiếm khi luật quốc tế về lĩnh vực này được thực thi một cách dễ dàng.
Tội ác chiến tranh thường đề cập đến “sự tàn phá, đau khổ và thương vong dân sự quá mức,” theo học giả nhân quyền và luật quốc tế Shelley Inglis. Inglis viết: “Hiếp dâm, tra tấn, cưỡng bức và các hành động khác cũng có thể cấu thành tội ác chiến tranh.” Theo Inglis, Nga có một lịch sử lâu dài về tội ác chiến tranh - chủ yếu là các cuộc tấn công trực tiếp nhắm vào dân thường trong cuộc chiến Syria, cũng như trong các cuộc xung đột ở Gruzia và Crimea.
2. Putin có đang phạm tội ác chiến tranh hay tội ác diệt chủng ở Ukraine?
Theo học giả nhân quyền và diệt chủng Alexander Hinton, có bằng chứng rõ ràng cho thấy Nga đang phạm tội ác chiến tranh vì đã tấn công trực tiếp và giết hại dân thường.
Theo ước tính của Liên Hợp Quốc, kể từ khi Nga xâm lược Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, quân lính Nga đã giết chết ít nhất 1,417 dân thường và làm 2,038 người bị thương.
Có những dấu hiệu cảnh báo rằng Nga cũng đang phạm tội ác diệt chủng - “những hành động được thực hiện với ý định tiêu diệt toàn bộ hoặc một phần một nhóm dân tộc, sắc tộc, chủng tộc hoặc tôn giáo,” Hinton viết.
Một yếu tố dự báo cho tội diệt chủng là lịch sử vi phạm nhân quyền hàng loạt của Nga. Các dấu hiệu khác bao gồm biến động chính trị ở quê nhà và việc sử dụng chiến dịch tuyên truyền xấu xa và đưa ra những biện minh cho một cuộc diệt chủng. Nga cũng phù hợp với những tiêu chí trên.
“Vậy có phải Nga đã phạm tội diệt chủng? Nga đã nhắm mục tiêu và giết hại dân thường và được cho là đã buộc hàng trăm nghìn người Ukraine, bao gồm cả trẻ em, phải quay về Nga. Họ cũng đã đánh bom một bệnh viện phụ sản,” Hinton viết. “Có một nguy cơ đáng kể là Nga sẽ thực hiện hành vi diệt chủng ở Ukraine. Cuộc diệt chủng có thể đã bắt đầu rồi.”
3. Liệu Putin có bị trừng phạt vì phạm tội ác chiến tranh?
Điều đáng giận là, ít có khả năng Putin sẽ phải đối mặt với án tù hoặc bị cách chức vì tội ác chiến tranh ở Ukraine.
Có 3 cơ quan pháp lý quốc tế chính: Tòa Công lý Quốc tế, Tòa Hình sự Quốc tế và Tòa đặc biệt về chiến tranh Quốc tế, được thành lập để xét xử các trường hợp tội phạm chiến tranh quốc tế. Trong quá khứ, các tòa đã xét xử và kết tội các nhà lãnh đạo chính trị là tội phạm chiến tranh, bao gồm cả Charles Taylor, cựu tổng thống Liberia.
Các học giả khoa học chính trị Joseph Wright và Abel Escribeà-Folch viết: “Nhưng có thể cực kỳ khó khăn và tốn rất nhiều thời gian” để thực sự quy trách nhiệm cho mọi người thông qua các hệ thống tòa quốc tế. Các học giả viết: “Không có công cụ nào trong số ba công cụ trên có khả năng ảnh hưởng nhiều, nếu có, đối với việc Putin đã làm ở Ukraine.”
Một lời giải thích quan trọng cho việc tại sao không thể truy tố Putin là do Tòa Công lý Quốc tế tập trung vào hành động của các quốc gia, chứ không phải của từng nhà lãnh đạo như Putin.
Một lý do khác là Nga không phải là thành viên của Tòa Hình sự Quốc tế, và họ sẽ không coi trọng quyền tài phán của Tòa đối với quốc gia mình. Tòa cũng thiếu lực lượng cảnh sát và phải dựa vào các quốc gia khác để “bắt bị can và chuyển họ đến The Hague để xét xử.”
Wright và Escripà-Folch viết: “Nếu Putin vẫn còn nắm quyền, thì điều đó rất có thể sẽ không bao giờ xảy ra.” Thậm chí, có một số bằng chứng cho thấy việc gọi Putin là tội phạm chiến tranh hoặc cáo buộc ông ta tội ác chiến tranh cũng chẳng ngăn được dân thường bị tấn công.
Wright và Escripà-Folch giải thích: “Các nhà lãnh đạo khi phải đối mặt với viễn cảnh bị trừng phạt sau khi kết thúc xung đột, thì họ có động cơ để kéo dài cuộc giao tranh. Vậy nên, một nhà lãnh đạo chịu trách nhiệm cho các hành động tàn bạo có động cơ mạnh mẽ để khỏi phải rời nhiệm sở, ngay cả khi họ sẽ phải dùng tới các phương pháp ngày càng tàn bạo - và phạm nhiều tội ác hơn - để duy trì quyền lực của mình.”
Gửi ý kiến của bạn
